Crash is King
Het voorspellen van een crash is een ondoenlijke zaak. Weliswaar heb ik, min of meer per toeval, een ernstige naschok van de 87-crash in 1989 voorspeld, de Azië-crisis in de Market Masters ledenfax (98) voorzien, de Dot.com crisis op IEX voorvoeld en de Kredietcrisis ook op IEX juist voorspeld, er zijn ook genoeg momenten geweest dat ik als beursweerman slecht weer voorspelde en het toch gewoon zonnig bleef op de beurs.
Zo roep ik ook al jaren dat de huidige extreem lage rente-bubble zou moeten klappen, maar tot nu toe is er niks aan het handje. Toch had het in mijn ogen normaal geweest als we jaren geleden bij mijn eerste serieuze waarschuwingen de rente langzaam hadden verhoogd en de boel een beetje tot rust hadden laten komen na alle ingrepen in en na de Kredietcrisis.
Maar nee, we hebben de huizenmarkt in Nederland en grote delen van de wereld, zo duur gemaakt dat een gemiddeld inkomen niet meer voldoende is om een huis te kopen.
Starters op de woningmarkt kunnen vaak alleen met de belastingvrije schenking van (rijke) ouders, de zogenoemde jubelton, een huis kopen in de huidige gekte. Ook de aandelenmarkten hebben een escalatie fase achter de rug door de heel lage rente en de daarmee samenhangende waarderingen, om het nog maar niet over Crypto’s en andere excessen te hebben.
Nogmaals natuurlijk ga ik als vermogensbeheerder niet beweren dat we morgen een crash krijgen. Maar gezien mijn irritatie bij het lezen van het verhaal “Als de beurs toch opeens crasht, wat kun je als belegger dan doen?” (FD donderdag 2 september 2021) kom ik toch met mijn commentaar.
Mijn persoonlijke irritatie kwam voort uit een aantal opmerkingen van experts. Allereerst een opmerking van de hoofdeconoom van APG die zegt: “het beste is aankopen, zodra de beurs zich op het laagste punt begeeft” en: “rustig blijven zitten als je aandelen hebt”.
Gelukkig trapt hij zelf voor de eerste opmerking de open deur al in, door later in het artikel te zeggen: “dat je nooit zeker weet wanneer het laagste punt is bereikt” want inderdaad er gaat geen bel voor het laagste punt en timen van het laagste punt is onmogelijk.
Immers soms is de daling kort en krachtig en soms duurt de daling jaren voort. Mijn vriend en hoofd beleggingen van de ING, deed er nog een schepje boven op in hetzelfde artikel en stelt: “dat een beurscorrectie een perfect moment is om in aandelen te stappen”, maar ook dit valt te bezien want had je in de eerste daling in 1929 gekocht, dan had je nog vele jaren moeten wachten op een “eigen geldje”.
En na de daling in de jaren negentig in Japan heb je een zware tijd met veel geduld moeten doormaken. Ook het zitten blijven is net als het instappen de meest gevaarlijke strategie die er is voor de gemiddelde particulier. Beter kan je maandelijks met kleine bedragen instappen waardoor je op zowel toppen als dalen koopt. Wat betreft de risico’s zal ik hopelijk later in deze column met een paar historische voorbeelden en plaatjes, zaken duidelijk kunnen maken.
Iedere Crash is anders en dus kan je niet zeggen dat je op alle dips moet kopen
Allereerst, iedere correctie is anders, sommige zijn heel plotseling op bijv. nieuws, (zoals 9/11) andere, zoals die van 1987 waren al even bezig vooraleer de feitelijke crash plaatsvond. Achteraf was het moeilijk te verklaren waarom juist op dat moment het teveel werd voor de beleggers en men ineens over elkaar heen viel om te verkopen.
Ook de tijd dat een beurscorrectie voortduurt varieert enorm. Natuurlijk heeft de tijd dat de correctie duurt weer te maken met of en hoe de overheid en de Centrale Banken optreden om zaken oplossen (of dat ze het per ongeluk erger maken).
In 1987 deed iedereen die professioneel belegde in de VS aan de “portfolio insurance strategy” en ging dus ‘iedereen’ futures verkopen bij een daling om de portefeuille te beschermen. Hierdoor werd een kleine daling ineens een heel grote daling, want zelfs de grote banken verkochten in die fase futures.
Door ingrijpen van de FED (die kocht die futures) werd de Crash gestopt en kwam iedereen tot bezinning. In 1998 werd de markt gered doordat de FED de posities van LTCM overnam in een noodfonds en daarmee de neergaande derivatenspiraal stopte.
Maar in 1929 viel er weinig te helpen en deden de Centrale Banken achteraf gezien niet genoeg en als spreekwoordelijk morgen een too Big tot fail bank alsnog valt is er ook weer weinig aan te doen en kunnen er zomaar meerdere dominostenen omvallen alvorens het gestopt kan worden.
Helemaal nu de rente reeds negatief is en er dus geen ruimte is in het rentewapen arsenaal, wordt het een moeilijk ding om de markt tot rust te krijgen. Een crash door een tijdelijk liquiditeit probleem in een bepaalde markt is met een kordaat ingrijpen op te lossen, maar Bubble’s die in vele jaren gemaakt zijn moeten meestal gewoon ook jaren uitzieken en langzaam leeglopen.
Wanneer een Bubble?
Vorige week verscheen in de Financial Times (FT) een verhaal “When is a market bubble not a bubble?” Ik zal kijken of ik voor wie minder goed is in de Engelse taal een vertaling op onze site kan zetten. Maar daarop vooruitlopend zet ik alvast een paar punten uit dit verhaal op papier, die voor de lezers van deze column niet nieuw zijn.
Genoemd worden: De Meme stock, de hoge waarderingen, de “herbouwwaarde” van bedrijven in vergelijking tot de huidige waarde (Tobin’s Q), de Shiller PE, het over-enthousiasme in de markt en nog veel meer zaken die ik al een half jaar aan het behandelen ben, maar natuurlijk vind ik het heerlijk als een klasse krant als de FT het min of meer met me eens is.
Nooit dezelfde reactie na een correctie
Soms hebben beleggers spreekwoordelijk vet op de botten en daardoor kunnen beurzen snel herstellen. Immers er is dan nog veel geld beschikbaar om de klap door te komen. Maar het is ook een bewezen menselijke reactie, dat mensen en dus ook beleggers even heel erg oppassen met aankopen na een pijnlijke ervaring (van een daling).
Dus maar weer even beeldend: nadat een grote haai langs het strand is gezwommen en iedereen uit het drukke water is gegaan, gaat niemand meer direct de zee weer in, iedereen wil toch echt zeker weten dat de haai niet snel terug zal komen. Zo ook bij een grote correctie, iedereen blijft even langs de zijlijn.
De beurs is geen warenhuis
Een oude beursman zei ooit tegen mij: De beurs is geen Bijenkorf. Op dolle dwazen dagen, wanneer er grote kortingen gegeven worden, was het altijd extreem druk bij de Bijenkorf. Maar op de beurs, na een correctie (dus als je met korting kan kopen), is het doorgaans juist heel rustig. Maar weinig beleggers durven vallende messen te vangen en nog minder beleggers verstaan het vak van bodemvissen.
It is hard to catch a falling knife
Het is dan ook zoals het Engels gezegde zegt heel moeilijk en gevaarlijk om een vallend mes te vangen. Om het een en ander duidelijk te maken, even wat voorbeelden:
Eerst dus de crashes van 1929 tot en met 1933
Door sommige beren worden er parallellen getrokken tussen toen en nu. Mogelijk is dat stof voor een volgende keer. Maar eerst gewoon het plaatje. Voorheen had ik zelf ook al dit soort data, maar door een “technische update” van mijn dataleverancier ben ik al mijn oude data van voor 1990 verloren. Maar Google levert gelukkig meerdere leuke plaatjes een klik verwijderd van ons.
We pakken even Investing.com omdat daar ook een leuk verhaal aan gelinkt is.
Nu gaat het mij alleen om de grafiek maar leuk is dat een bekende econoom (Irving Fisher) kort voor de Crash waarschuwde (zie het verhaal). De crash is als je er alleen over kan lezen een spannend jongensboek maar als je al je vermogen en je baan kwijt raakte in die tijd moet het toch minder leuk geweest zijn.
In 1929, op 24 oktober, vond een enorme crash plaats en het is heel goed hier over te lezen bijv. op Wikipedia of Youtube of een BBC docu op Youtube
Het plaatje maakt direct duidelijk dat het moeilijk was om een mooi koopmoment te kiezen. Helemaal als we het plaatje iets langer maken. We zien in het plaatje hieronder dat het vasthouden niet echt een lekkere strategie was. De Dow Jones ging van pak weg 375 naar onder de 50 punten…
Bron Investing.com
De Crash van 1987
Als oude rot in het vak heb ik ook de Crash van ’87 meegemaakt en hoewel die in een lange grafiek tegenwoordig een rimpeling is, was het wel een heel “dingetje” omdat de Dow Jones toen van bijna 2.700 in “No-time” naar onder de 1.800 punten ging. Ga dat maar eens op de huidige situatie kopiëren en dan uitrekenen hoeveel punten dat nu zouden zijn…
Bron: Investing.com
Japan 1990
Een veel vergeten crash is de val van de Japanse aandelenkoersen in de jaren 90. Het is ook een mooi voorbeeld, van het feit dat de strategie van koop op een dip vaak niet werkt en zeer gevaarlijk is. Met de lage rente politiek en de opkoop van aandelen met belasting geld zijn ze nu nog steeds druk doende om de boel weer terug boven dat koopniveau te krijgen.
Bron: dekritische belegger.nl
Savings and loans crisis
Nog een onbekende schuldencrisis is de Savings and Loan crisis in de VS. Het was een rente- en vastgoedcrisis, die iedereen al lang vergeten is. Overigens, door bekende economen wordt deze crisis gezien als een basis voor de kredietcrisis van 2008 (weeffouten, Freddie Mac en Fannie Mae). De Savings and loan crisis. Zal ook door mij geen lang verhaal en plaatjes krijgen. Dit omdat hij niet vaak besproken wordt, maar lees er zeker over. Bijv. op de Federal Reserve History site.
De Dot.com dip
Meer bekend, omdat het nog vers in de geheugens ligt, is de Dot.com crash. Onder mijn pseudoniem Frank van Dongen heb ik de nodige columns gemaakt over de Dot.Com Hype en alle lezers ruim voortijdig gewaarschuwd. Daarmee kreeg ik later te horen dat mijn negatieve gepraat de oorzaak was, maar dat zou iets teveel credit zijn.
De Nasdaq Composite had een hoogtepunt in het jaar 2000 boven de 5.130 punten en een laagte punt in 2002 onder de 1.200 punten. Dus meer dan 3.930 punten lager na een paar jaar, oftewel een daling van meer dan 76,60 procent. We pakken nu de index dus je had driekwart van je geld verloren en dan had je nog een brede index tracker met duizenden aandelen erin.
Had je bepaalde topaandelen zoals Open TV om maar een wond bij de oude generatie open te maken, dan was je waarschijnlijk zelfs min 100 procent gegaan. Ook als je enige vorm van leverage had gebruikt zou je volledig stuk zijn gegaan. Wie hier op de bodem heeft gekocht moet een standbeeld op het beursplein krijgen.
En het waren niet alleen de IT aandelen, die omlaag gingen. Kijk maar naar de Wilshire 5000 een zeer brede markt index in de VS.
Nogmaals als je in deze periode niet een breed gespreide portefeuille had maar bijvoorbeeld de winaars van die tijd: Baan, Versatel, UPC, KPN Qwest…zelfs al zou je die op de dip gekocht hebben…
Bijna vergeten, de crash van 2008
Om even terug te kijken naar de Kredietcrisis kijken we eerst even naar de Mid en Small Cap Index, De Russell 2000. We kijken vanaf begin 2007 tot september 2009. Wanneer had je moeten kopen? We zien ook direct dat een Twindicator een betere houvast is dan je gevoel.
Een mega dip dus in de Russell maar kijk eens naar de Amerikaanse banken index (de Philadelphia Banking Index) in deze periode…
Of de Europese banken index tijdens de Krediet crisis…
Run for banks
Het bovenstaande plaatje is de Dow Jones Eurostoxx Bank index, dus Europese banken in de periode van de Kredietcrisis. Een hoogte punt op 491 punten in 2007 en een laagte punt op 85 punten in 2009. Meer dan 400 punten eraf. Kopen op dips en blijven zitten? Een pijnlijk verhaal als je in 2008 bank aandelen op de eerste dip had gekocht.
Helemaal als je losse aandelen zoals: Fortis, SNS (om nog meer oude wonden te heropenen), Lehman Brothers, Bear Stearns, Bankerstrust, of een grote hypotheekmaatschappij van de overheid (Funny) Fanny Mae, een grote credit herverzekeraar, of een automobile gigant uit de VS gekocht had op de eerste dip, … allemaal geen goede ideeën geweest.
Dus advies: Buy on dips?
Het is zo dat berenmarkten die vaak op crashes volgen, soms ook snelle herstel bewegingen laten zien. Echter je moet ook weten waar de herstelbewegingen vandaan komen en waar ze eindigen. Een herstelbeweging kan komen uit shortcovering. Maar door de Meme speculanten hebben we geen shorts meer. Ook kan een herstel komen omdat overheden de rente gaan verlagen, of de belastingen gaan verlagen…
O ja, ook dat hebben we reeds allemaal gedaan en daarom staan we op een All time High… stof tot nadenken in een wereld waar je via je App in 1 seconde je gehele portefeuille verkoopt en je dan al langzaam bent in vergelijking tot de super computers die de professionals gebruiken…
Natuurlijk moeten we het vandaag ook over de 9/11 daling hebben
Dit weekend herdachten we de aanslagen op het World Trade Center en ja ik weet helaas nog precies waar ik was. Dit weekend kreeg ik bij het zien van de beelden opnieuw tranen in mijn ogen.
Die dag grepen we zakelijk direct in nog voordat de Amerikaanse markten gesloten werden. Tijdens de daling van 11 september 2001, zat ik prive long in puts (short) door eerdere verkoopsignalen. De door mij gebruikte indicatoren gaven perfect aan dat er verkoopdruk was voor de aanslagen.
Echter omdat ik dus profiteerde van de aanslagen (de misère van andere) heb ik direct mijn persoonlijke winsten weg geschonken aan goede doelen. Als de Stieren dat nu ook zouden doen als ze profiteren van andermans misère bijv. de vastgoedbazen, die profiteren van de woonellende bij de starters, wapenfabrieken tijdens de oorlog, etc. zou de wereld er anders uitzien.
Maar terug naar 9/11, het feit dat de beurs al daalde voor de aanslag was altijd brandstof voor alle “conspiracy theorieën”. Je kon niet alleen profiteren van de daling, mijn toenmalige collega columnist, waarmee ik een openbare portefeuille runde, kwam met het idee dat we moesten gaan investeren in bedrijven, die beveiliging voor luchthavens regelden en bedrijven, die scan apparatuur maakten.
Beide ideeën hebben enorm goed uitgepakt. Dus toen was er wel een goed moment om long te gaan in een daling. Daarmee sluit ik mijn verhaal over de Crash irritaties af en ga snel door naar de orde van de dag, maar eerst nog even de ethiek van Centrale Bankiers.
Helaas moeten we het ook hebben over het niet ethische handelen van presidenten en van FED
We hebben het al eerder gehad over ethisch gedrag in markten, maar als er bovenaan in de financiële piramide al niet op de juiste wijze gehandeld wordt, hoe wil je dit systeem dan naar de toekomst krijgen? Waar heb ik het over?
De heer Kaplan van de FED gaf vorige week aan dat hij om ethische redenen nu op een All time High zijn losse aandelen verkoopt en naar cash, bonds of fondsen gaat en hij bleek niet de enige. Maar hoezo kan iemand het beleid bepalen en dan zelf ook nog gewoon beleggen? Zie de Tijd.
Bad president Trump?
Ook presidenten gaan niet geheel vrij uit in deze. Zie bijv. Alexandria Ocasio-Cortez, die Amerika’s (fundamentally broken) ‘fundamenteel gebroken’ campagne-financieringswet onder het vergrootglas legt. Ook hierover kan ik gezien mijn irritatie meerdere pagina’s schrijven, maar dat laat ik over aan de media. Snel naar de huidige beurs want er is veel gaande.
Klimaatverandering op de beurs?
Nog even de actuele situatie in de AEX. In de Candle’s hebben we verkoopsignalen, maar in de Twindicator en de EB indicator nog niet.
De Duitse DAX heeft echter wel een verkoop signaal in de Twindicator. Heeft dit te maken met de aankomende verkiezingen in Duitsland?
En ook de SP500 mini future in de VS heeft in de Twindicator een verkoop. Immers de Twindicator staat op 4.467,12 punten en het slot vrijdag was 4.452,00 punten.
Remember September
En niet alleen de Sp500 heeft een signaal van een draai ook de Russell2000 heeft in de Twindicator op 2.228,99 een verkoopsignaal gegeven met een slot onder deze indicator. Dus het beursgezegde is vernieuwd naar: “Remember sell in September”, in plaats van: “Sell in May … Remember and come back in (after) September”.
Ook de brede markt heeft problemen
In dit rijtje ook aandacht voor de Wilshire 5000 (lees de brede markt in de VS) ook hier een verkoopsignaal in de Twindicator door een slot onder de 46.639,83 punten.
Buy the dip?
Nu kunnen deze dips weer opgevangen worden zoals we steeds zagen, maar hoeveel mensen zitten er nog short? Hoeveel beleggers durven nog puts te kopen? En kijk nog eens naar de lange grafiek. “Do you feel lucky punk?” Zou Clint Eastwood gevraagd hebben in de politieserie Dirty Harry.
Natuurlijk mogen we de Nasdaq niet vergeten
De Nasdaq Composite Index heeft een Twindicator niveau op 15.099,33 punten en daarmee nog net geen verkoop op vrijdag. Echter in de candle grafiek hebben we na een Doji Star, een neergaande dag en vrijdag een grote zwarte candle. Dus ook hier wel degelijk signalen, dat we nu eindelijk echt kunnen corrigeren.
Bitcoin crash of cash?
Ook in de Bitcoin hebben we weer na een kort herstel, officiële verkoopsignalen in de Twindicator.
Een laatste Appeltje voor de dorst?
Het ontbreekt me deze week aan de tijd om alle grote aandelen langs te gaan. Maar 1 wil ik niet voorbij laten gaan. Apple heeft een verkoopsignaal op vrijdag gekregen nadat er een rechtszaak is verloren over betalingen in de App store. Omdat de ‘store’ heel belangrijk is, is ook de gerechtelijke uitspraak van groot belang voor Apple en zijn collega’s.
De komende week kon weleens meer volatiel (VIX) gaan worden dus succes allemaal in dit veranderende weer typen.
Disclaimer:
Deze Column is op persoonlijke titel geschreven door: Cees Smit en wordt mede in het licht van zijn Actief Offensief portefeuille (ook wel de Guardian strategie) gepubliceerd op de Today’s website en verschijnt ook op andere websites. Deze absolute return strategie is geheel onafhankelijk van de andere portefeuilles/strategieën van de Today’s Group en speelt met regelmaat ook in op dalingen en is daarmee niet voor iedere belegger geschikt.
De columnist heeft op moment van schrijven persoonlijk geen posities in de Bitcoin en ook niet in losse aandelen. (dus in geen van de genoemde aandelen). Ook zijn er geen andere relaties met de genoemde bedrijven en onderliggende waarden.
